Τα φρικώδη βασανιστήρια και η κρατική καταστολή στα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Δεν είναι τυχαία η Οθωμανολαγνεία σε καιρούς κατοχής από απεχθείς φιγούρες που αναπολούν και την φυσική διάσταση της υποδούλωσης. Θα βοηθούσε στην αποδοχή των μέτρων του ΔΝΤ από την κοινωνία, ε κυρία Δραγώνα;

«Σε ένα δεσποτικό κράτος όπως το Οσμανικό, είναι επόμενο τα βασανιστήρια να καταλαμβάνουν πολύ σημαντική θέση στο σύνολο των κατασταλτικών μηχανισμών που διαθέτει η εξουσία. Στη στρατοκρατούμενη οσμανική κοινωνία όπου η υπεροχή θεωρείται επακόλουθο της ωμής βίας και της ισχύος, τα βασανιστήρια νομιμοποιούνται από τη συλλογική συνείδηση και μετατρέπονται σε αποδεκτή πρακτική που έχει σχέση προς την άσκηση οποιασδήποτε εξουσίας.

(Σημ. Φιλίστωρος: Επειδή το άρθρο περιέχει σκληρές περιγραφές βασανιστηρίων, προτείνω σε όσους έχουν ευαίσθητο…στομάχι να αποφύγουν την ανάγνωση του.) Με τον τρόπο αυτό εκτονώνεται και ταυτόχρονα αυξάνεται η σωρευμένη επιθετικότητα, δηλαδή δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος στον οποίο η βία προκαλεί τη βία ή την επιβάλλει. Έτσι και η ελληνική εθνική κοινότητα, στα πλαίσια της οσμανικής πραγματικότητας δεν υπέστη μόνο βασανιστήρια, αλλά στο μέτρο που μπόρεσε τα ανταπέδωσε. Γι’ αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσουν οι φρικαλεότητες που διέπραξαν ως όργανα της εθνικής κοινότητας όχι μόνο κατέναντι της οσμανικής εξουσίας αλλά και κατά των ομοεθνών τους. Ειδικά η απάνθρωπη συμπεριφορά των αγωνιστών του 1821 στον τουρκικό πληθυσμό της επαναστατημένης Ελλάδας, η επέκταση τις ίδιας συμπεριφοράς και στους αντιφρονούντες και η συνέχεια της παράδοσης στο νεοπαγές Ελληνικό κράτος οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην επαχθή οσμανική κληρονομιά κληρονομιά»

1. Το παλούκωμα ή διοβελισμός (σούβλισμα)
Πρόκειται για πρωτότυπη μέθοδο μαρτυρικού θανάτου και δεν έχει σχέση με τον ανασκολωπισμό των αρχαίων (ο οποίος ήταν παραλλαγή του σταυρικού θανάτου) ούτε έχει προηγούμενο στην παράδοση του Βυζαντίου. Ο θάνατος με παλούκωμα (kaziklamak) προοριζόταν για τους στασιαστές, για τους δράστες ειδεχθών κακουργημάτων και γενικά για όσους αμφισβητούσαν την κρατική εξουσία. Η γενετική της μεθόδου ανατρέχει στις συνήθειες της νομαδικής πατριάς κτηνοτρόφων να ψήνουν τα πρόβατα ή τα θηράματά τους στη σούβλα. Το επιχείρημα αυτό γίνεται πιο πειστικό αν αναλογιστούμε ότι το σημαινόμενο της λέξης ρεαγιάς που αποδίδει τον υποτελή είναι πρόβατο.
Εύστοχη είναι η παρατήρηση κατά την οποία ο πάσσαλος ή το παλούκι ήταν “παντού και πάντοτε το σύμβολο του οθωμανικού δεσποτισμού. Στηνόταν σε εμφανή σημεία, υψώματα, πλατείες και άλλους δημόσιους χώρους για να προκαλεί δέος και να εμπνέει τυφλή υποταγή στο δυνάστη”.
Για το παλούκωμα χρειάζονταν ειδικευμένοι και έμπειροι δήμιοι. Το παλούκι (kazik) ήταν ένα ευθύ χοντροράβδι μακρύ δυο και παραπάνω μέτρα, συνήθως ξύλινο και αιχμηρό στη μια άκρη που έπρεπε να μπηχθεί στα οπίσθια του θύματος, ακριβώς όπως γίνεται με το σούβλισμα των αρνιών, έτσι που η

Αθανάσιος Διάκος

αιχμή να βγει κοντά στον αυχένα, πλάι στους ώμους, κάτω από τον λαιμό, δίπλα στην κλείδα ή κάπου στο στέρνο. Υπογραμμίζεται ότι “η δεξιοτεχνία ήταν απαραίτητη για να μην καταστραφούν ζωτικά όργανα και προκληθεί θάνατος κατά τη διάρκεια του βασανισμού”. Το θύμα έπρεπε να επιζήσει για να παραταθεί το μαρτύριό του. Πραγματικά, αναφέρονται πολλές περιπτώσεις κατά τις οποίες καρφωμένο κατά τον παραπάνω τρόπο στον πάσσαλο θύμα επέζησε τρεις μέρες. Παραλλαγή της μεθόδου ήταν εκείνη κατά την οποία η μελλοθάνατοι ψήνονταν σε σιγανή φωτιά (συχνά εξαναγκάζονταν και οι γονείς ή συγγενείς του θύματος να τροφοδοτούν τη φωτιά), όπως και εκείνη με την οποία άλειφαν το θύμα με πίσσα και το λαμπάδιαζαν.
Η μέθοδος του παλουκώματος που περιγράφουν λεπτομερώς πολλοί ταξιδιώτες και αυτόπτες μάρτυρες και με την οποία θανατώθηκε όπως είναι γνωστό και ο αγωνιστής του 1821 Αθανάσιος Διάκος, αποκαλύπτει τη σαδιστική πλευρά της εξουσίας ως προέκταση ή ως υποκατάστατο της γενετήσιας κυριαρχίας η οποία στην πατριαρχική και φαλλοκρατούμενη οσμανική κοινωνία θεωρείται πρωταρχικής σημασίας. Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμη κα σήμερα στην τουρκική τα ανδρικά γεννητικά όργανα αποκαλούνται με τη λέξη που για αιώνες σήμαινε όπλο (yarak). Η συνήθεια βιασμού των ηττημένων από τους νικητές βρίσκεται στην ίδια ευθεία με το παλούκωμα και άλλα βασανιστήρια που έχουν ως άξονα τον πρωκτό του κρατουμένου. Είναι πρόδηλο ότι όλα αυτά αποτελούν εκδηλώσεις μιας εξουσίας που παριστά το ομοφυλοφιλικό στοιχείο το οποίο διαποτίζει υποσυνείδητα το πολιτικό και κοινωνικό συγκείμενο.
Σχετικά πρέπει να μη διαλάθει από την προσοχή μας ότι η σκαιή συμπεριφορά των τοπικών διοικητών κατά των ραγιάδων της περιφέρειάς τους κατά τις επίσημες πηγές περιλάμβανε την τυράγνια (ζουλούμ) με τις τρεις χαρακτηριστικές εκφάνσεις: την απόσπαση παρανόμως χρημάτων, τις αυθαίρετες δολοφονίες και τη συστηματική αρπαγή και βιασμό των αγοριών (ογλάν) των υπηκόων (Dursum, 1989: 375). Ο σοδομισμός, η ομοφυλόφιλη σεξουαλική κατάχρηση, στο οσμανικό σύστημα προσλαμβάνει χαρακτήρα πολιτικής σημειολογίας.

2. Η εκδορά του θύματος 

Διονύσιος Φιλόσοφος

Αριστοτέχνες εκδορείς έγδερναν το μελλοθάνατο ζωντανό. Σχετικά παρατηρούμε ότι το γνωστό από την αρχαιότητα βασανιστήριο που έχει ασιατική προέλευση, προσιδιάζει σε μια κτηνοτροφική κοινωνία όπως ήταν εκείνη από την οποία πήγασε η οσμανική. Το μαρτύριο της εκδοράς επιβαλλόταν συνήθως στους περιφρονητές της κρατικής εξουσίας. Με αυτό θανατώθηκε το 1611 ο μητροπολίτης Τρίκκης-Λαρίσης Διονύσιος Β’ ο επονομαζόμενος Φιλόσοφος ή Σκυλόσοφος, ύστερα από την αποτυχία του ένοπλου επαναστατικού κινήματος της αγροτιάς και τη σύλληψή του. Αφού τον έγδαραν μπροστά στο πλήθος, ειδικευμένοι δήμιοι σε μια πλατεία των Ιωαννίνων, παραγέμισαν το δέρμα του με άχερα και υπό τους ήχους μουσικών οργάνων, το διαπόμπευσαν στους δρόμους ντυμένο με τα αρχιερατικά άμφια. Ενάμιση αιώνα μετά, το 1772 το ίδιο μαρτύριο επιβλήθηκε στον Ιωάννη Δασκαλάκη ή Δασκαλογιάννη που είχε ηγηθεί της επανάστασης στα Σφακιά της Κρήτης

3. Ο βασανισμός στα τσεγκέλια ή τους γάντζους

Το σώμα του μελλοθανάτου υψωνόταν με τροχαλία και αφηνόταν να πέσει πάνω σε τσεγκέλια (cengel) στερεωμένα σε μόνιμο ικρίωμα, σε τοίχο ή σε ειδική βάση. Σε περίπτωση που τα τραύματα δεν ήταν καίρια έμενε καρφωμένος πολλές μέρες και πέθαινε από την αγωνία και την κακοπάθεια. Τον 16ο αιώνα αναφέρεται περίπτωση Έλληνα που είχε συνάψει σχέσεις με Ελληνίδα σύζυγο μουσουλμάνου εμπόρου ο οποίος επειδή δε δέχτηκε να αλλαξοπιστήσει ρίχτηκε στους γάντζους όπου επέζησε τρεις μέρες, οπότε κάποιος τον λυπήθηκε και τον πυροβόλησε στο κεφάλι.
Δεν χωρεί καμιά αμφιβολία ότι και τα τσεγκέλια προσιδιάζουν και αυτά περισσότερο σε μια κτηνοτροφική κοινωνία. Η παρεμφερής όμως βασανιστική εκτέλεση του διαμελισμού του μελλοθανάτου και η επίδειξη των σπαραγμάτων σε δημόσιο χώρο για καταπτόηση εχθρών και αντιπάλων, απαντάται πολύ συχνότερα στη μεσαιωνική Δύση απ’ ό,τι στους Οσμανούς. Οι τελευταίοι την επιφύλασσαν κυρίως σε αιχμαλώτους πολέμου, κατασκόπους και αρνητές της ισλαμικής θρησκείας κατά τη διάρκεια επίσημης και πανηγυρικής τελετής. Έτσι θανατώθηκε το 1808 ο Παπαθύμιος Βλαχάβας, αρχηγός του επαναστατικού κινήματος στη Θεσσαλία.
4. Το σταύρωμα
Η ρωμαϊκή ποινή του σταυρικού θανάτου επιβίωσε στους Οσμανούς. Θεωρούνταν όπως και στην αρχαιότητα ατιμωτική ποινή. Σε προηγούμενες σελίδες είδαμε στις αρχές του 15ου αιώνα να εκτελείται με αυτό τον τρόπο ο Μποκρουτζέ Μουσταφά ηγέτης του λαϊκού κινήματος που έθετε σε κίνδυνο την οσμανική εξουσία. Την άνοιξη του 1821 στην Κωνσταντινούπολη, κατά τις οργανωμένες από την κυβέρνηση οχλοκρατικές ταραχές που ακολούθησαν την είδηση για την επανάσταση που είχε ξεσπάσει, φανατικοί μουσουλμάνοι σταύρωναν πολλούς Έλληνες στα δέντρα, όπου και πέθαιναν από την αιμορραγία και τους φρικτούς πόνους (Streit, 1822: 42).

5. Το σφυροκόπημα των αρθρώσεων

Το θύμα, με συντριπτικά κατάγματα στους αρμούς των ποδιών και των χεριών, ένας πολτός οστών και σαρκών “κειτόταν εκτάδην αβοήθητο, βασανιζόταν μέρες πολλές και ξεψυχούσε από ατελείωτο μαρτύριο”. Ο θρυμματισμός των αρθρώσεων γινόταν συνήθως με την πίσω πλευρά του μπαλτά (balta) δηλαδή του τσεκουριού που ήταν εργαλείο βασανισμού και θανάτου, σύμβολο της οσμανικής εξουσίας, όπως τα παλούκια που κουβαλούσαν τα τουρκικά καταδιωκτικά αποσπάσματα. Οι οσμανοί αξιωματούχοι στερέωναν στο ζωνάρι τους και έναν μπαλτά, υπόμνηση και απειλή βασανισμών και μαρτυρικών θανάτων.

6. Το θάψιμο του καταδίκου ζωντανού
Οι μελλοθάνατοι θάβονταν όρθιοι ώς το λαιμό σε λάκκους που ανοίγονταν ειδικά γι’ αυτό το σκοπό. Έτσι, μισοπεθαμένους τους τάιζαν και τους πότιζαν με τη βία. “Τα περιττώματα και το χώμα προκαλούσαν μολύνσεις στο κορμί και ο άνθρωπος σάπιζε ζωντανός”. Αναφέρεται περίπτωση που ο κατάδικος έζησε 14 μέρες (Guer, 1747: 161-162).
8. Ο αποκεφαλισμός

Ήταν η πιο αξιοπρεπής θανάτωση με την προϋπόθεση ότι ο δήμιος θα τοποθετούσε το κεφάλι στα χέρια του νεκρού αν ήταν χριστιανός και στη μασχάλη του πτώματος αν ήταν Τούρκος. Ακόμη και σήμερα στην Τουρκία η ανάληψη από κάποιον τολμηρής πρωτοβουλίας ιδιαίτερα στο πεδίο της πολιτικής αποδίδεται με την έκφραση ότι ο ενδιαφερόμενος “έλαβε το κεφάλι του παραμάσχαλα” (kellesini koltugu altinda aldi). (…) Οι αποκεφαλισμοί γίνονταν μεμονωμένα όταν επρόκειτο για αξιωματούχους του κράτους ή για κοινούς καταδίκους και ομαδικά όταν επρόκειτο για μαζικού μέσου καταστολής δηλαδή σφαγή. Αμέτρητοι αποκεφαλισμοί Ελλήνων έγιναν στην Κωνσταντινούπολη την άνοιξη του 1821 ως αντίποινα για την ελληνική επανάσταση που είχε ξεσπάσει. Ο Άγγλος κληρικός έβλεπε κάθε μέρα ακέφαλα πτώματα κυλισμένα στο βόρβορο. Την ημέρα κατασπαράζονταν από τα όρνια και τη νύχτα από κοπάδια πειναλέων αγριόσκυλων (Walsh R., 1828: 321-322).
Τα κεφάλια των ληστών, στασιαστών, γενικότερα εχθρών του κράτους αλλά και επαρχιακών παραγόντων όπως τοπαρχών και άλλων αξιωματούχων που θανατώνονταν με σουλτανική εντολή αποστέλλονταν στην Κωνσταντινούπολη όπου εκτίθονταν στο χώρο μπροστά από την κύρια είσοδο (πύλη) των ανακτόρων. Συχνά τα κεφάλια συγκροτούσαν μακάβρια πυραμίδα από την οποία αναδυόταν απαίσια οσμή. Αναφέρεται πως καθημερινά υπήρχαν εκτεθειμένα 10-15 κομμένα κεφάλια ή και πτώματα. Περί τα μέσα του 17ου αιώνα υπήρξε περίοδος που ο αριθμός αυτός ανήλθε σε 500 κεφάλια, καρφωμένα στην άκρη λόγχης ή στοιβαγμένα με τρόπο ώστε να σχηματίζουν ένα μικρό λοφίσκο (Kocu, 1960: 13). Τα κομμένα στην επαρχία κεφάλια αποστέλλονταν στην Κωνσταντινούπολη για έκθεση σε τρίχινο τουρβά (torba) δηλαδή ταγάρι γεμάτο μέλι για να αποφευχθεί η σήψη, συνήθεια από την οποία προέρχεται και η έκφραση στη νεοελληνική “ότι έβαλε το κεφάλι του στον τορβά” (…)
Σε περίπτωση που τα κεφάλια δεν αποστέλλονταν στην Κωνσταντινούπολη, οι Οσμανοί συνήθιζαν να τα εντοιχίζουν, περιχυμένα με ασβέστη, κατασκευάζονταν μ’ αυτά μνημείο στρατιωτικής νίκης, παραδειγματισμού ή εκδίκησης. Αυτό συνέβαινε κυρίως ύστερα από βίαιη κατίσχυση της οσμανικής εξουσίας. Για παράδειγμα το 1779 εξοντώθηκαν στην Πελοπόννησο χιλιάδες Αλβανοί που λυμαίνονταν και καταδυνάστευαν την περιοχή σχεδόν επί μία δεκαετία. Μετά από την εξολόθρευσή τους έξω από την ανατολική έξοδο της Τριπολιτσάς, “έκτισαν ένα είδος πύργου” με τα κεφάλια “θέσαντες έξωθεν τα πρόσωπα”, δηλαδή κατά τρόπο ώστε να διακρίνονται οι μορφές τους. Ο αριθμός των κεφαλιών αυτών ήταν τέσσερεις χιλιάδες. Παρόμοια μνημεία έχουν κατασκευαστεί και σε άλλα σημεία της Αυτοκρατορίας, όπως αυτό που διατηρείται και σήμερα στη Νήσσα της Γιουγκοσλαβίας.
9. Απαγχονισμός και στραγγαλισμός
Το πτώμα έπρεπε να παραμείνει κρεμασμένο επί τριήμερο. Έτσι οι περίοικοι αναγκάζονταν να συγκεντρώσουν μεγάλα ποσά προκειμένου να απομακρυνθούν τα κουφάρια. Απαγχονισμοί γίνονταν

Ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ οδηγείται στην αγχόνη

και σε δέντρα, οπότε μπορούσαν να είναι ομαδικοί και από κάθε κλαδί ενός μεγάλου δέντρου να απαγχονιστεί ένας κατάδικος. Για παράδειγμα το 1673 από έναν τεράστιο πλάτανο στην πλατεία του Εντιρνέκαπου στην Κων/πολη απαγχονίστηκαν 120 γενίτσαροι που είχαν στασιάσει. Το μακάβριο αυτό δέντρο ονομάστηκε βακ-βακ που είναι μυθικό δέντρο του Ισλάμ το οποίο αντί για καρπούς έχει ανθρώπινα μέλη.

11. Ειδικά βασανιστήρια
Η αυθαιρεσία που χαρακτήριζε την οσμανική πραγματικότητα φαίνεται και από το γεγονός ότι είναι πολύ δύσκολη η απαρίθμηση όλων των ειδικών βασανιστηρίων που έχουν εφαρμοστεί. Για παράδειγμα το 1821 στην Κωνσταντινούπολη εφάρμοζαν στο μέτωπο των (Ελλήνων) κρατουμένων, ένα μεταλλικό στεφάνι και το συμπίεζαν βιδώνοντάς το σιγά-σιγά πάνω στους κροτάφους. Στο τέλος τα μάτια του θύματος έβγαιναν έξω από τις κόγχες. Στη Θεσσαλία το εργαλείο βασανισμού πυρακτωνόταν πριν εφαρμοσθεί στο κεφάλι. (…)
Εάν η μορφή του Αλή πασά από το Τεπελένι έχει αποκτήσει για την ελληνική κοινωνία διαστάσεις θρύλου δυσανάλογη ως προς τη σημασία που είχε για την οσμανική και την ελληνική ιστορία, τούτο οφείλεται στο ότι ο τοπάρχης της Ηπείρου είχε δημιουργήσει στη διοικητική του περιφέρεια επί τρεις περίπου δεκαετίες ένα καθεστώς τρόμου, φρίκης και πανικού με τα συστηματικά και πολυποίκιλα βασανιστήρια και τις μαρτυρικές εκτελέσεις των εχθρών του. (…) Έτσι, για παράδειγμα το ζεμάτισμα με καυτό λάδι αποτελούσε καθημερινό βασανιστήριο.

12. Ο φάλαγγας και ο ξυλοδαρμός
Η πιο κοινή σωματική ποινή ή βασανισμός ήταν ο φάλαγγας (falaka) (…) εφαρμοζόταν σε άντρες και μάλιστα των πενέστερων κοινωνικών στρωμάτων, εφόσον οι εύποροι συνήθως εξαγόραζαν τις ποινές. (…) Παρομοίως η νεοελληνική είναι αφάνταστα πλούσια σε λέξεις όπως βρομόξυλο, μαγκουριά, μπαγλάρωμα (από το τουρκικό baglamak, δένο), περντάχι (από το περσικόperdaht =γυάλισμα), μερεμέτιασμα (από το τουρκικό meremet= επισκευή) (…) (τ. 1, σ. 315 κ.ε.)